Wika at Panitikan

Wika

at

Panitikan

ANG PAGPAPAHAYAG

Pagpapahayag

·      Ang pagsisiwalat ng tao ng kanyang mga nasasaloob, ng kanyang mga paniniwala, ng lahat ng kanyang mga nalalaman

Dalawang Anyo ng Pagpapahayag

·      Pasalita

·        Maaaring isagawa nang harapan o lantaran at malapitan, dili kaya ay hindi at malayuan

·      Pasulat

·        Ibinabahagi ang mga kaalaman, paniniwala, mithiin at saloobin sa pamamagitan ng pagsasaakda, mapalimbag man ang mga ito o hindi

Mga Salik ng Pagpapahayag

·      Nilalaman

Ang pahayag ay may nilalaman kapag ito ay may mahalaga at kinakailangang kabatiran, may aral na itinuturo at nagbibigay kaaliwan

Isinasaad ang nilalaman sa pamamagitan ng pananalitang malinaw, mabigat at nakalulugod; subalit ano mang nilalaman ay kailangang ibatay sa katunayan at katotohanan

Mga mapagkunan ng nilalaman:

·        Karanasan

  Pinakamagaling na guro sa lahat

·           Dahil sa karanasan, nakapagtitipon ng iba-ibang karunungan at kaalamang maaaring ibahagi sa iba

·         Ang karanasan ay yaong ginagawa niya sa mga kaganapan sa kanyang buhay upang matamo niya ang kanyang tunguhin o kaya’y makalutas ng kanyang mga suliranin

·        Pakikipanayam

·         Isinasagawa kapag may mga kaalamang nais ng taong mabatid mula sa mga dalubhasa o sa mga marurunong, sa mga taong nais makunan ng impormasyon.

·         Maaaring ang mga kaalamang naturan ay hindi matatagpuan sa mga aklat o di kaya’y hindi niya pinagdaanan

·        Pagbabasa

·         Nakapagpapayaman ng isip, nakapagpapakilos ng guniguni upang makapaglakbay sa iba’t  ibang pook

·        Pananalita

o  Ito ay kakayahang makapili ng mga salitang nagpapahayag ng kurukuro at damdamin na may kalinawan, kapamigatan at kagandahan ng pagpapahayag

o  Kailangang maging malinaw upang madaling maunawaan, mabigat upang madaling paniwalaan at maganda upang kalugdan

·        Malinaw na pahayag

Gumagamit ng magkakaugnay na mga salita, bawat salita’y may tiyak na kahulugan: iwasan ang mga salitang nagbibigay ng pag-aalinlangan

 Dahil dito, kailangang may wastong bigkas kung sinasalita at wastong baybay kung sinusulat

          Mawawalan ng saysay ang mga pangungusap na ipinahahayag kung hindi malinaw pagkat mahirap unawain

·        Mabigat na pahayag

 Nababatay sa katotohanan, hindi kakikitaan ng kasinungalingan

Kung minsan, may mga pahayag na inaakalang totoo subalit pagkaraan ng ilang panahon ay matutuklasang wala pala itong batayan

 Ang mga pahayag na may pagmamalabis, kadalasan ay ipinalalagay na kabulaanan

 Ang mga pahayag na nagmumula sa isang dalubhasa ay may kapamigatan sapagkat ang kanyang sinasabi ay hinggil sa pinagkakadalubhasaan niya

Gayon din, ang marangal na tao na kilala sa kanyang katapatang-loob ay madali ring paniwalaan ng iba

·        Magandang pahayag

Isinasaad sa pamamagitan ng magkakatugon na mga kahulugan at tunog ng salita, maluwag at matayog na kaisipan

 Ang mga matalinghagang mga salita ay nakatutulong sa pagpapaganda ng pananalita

Maganda rin ang pahayag kung maayos ang pagsasama at pagkakasunud-sunod ng mga salita, parirala at pangungusap

Gamit ng Malaking Titik

Paggamit ng Malaking Titik

1.     Sa unang titik ng unang salita sa pangungusap, siniping pahayag at taludtod ng tula.

2.     Sa mga dinaglat na pangalan ng tao, ng mga ahensiya, ng pamahalaan, pamantasan, kapisanan.

3.     Sa mga pamagat ng aklat, magasin, pahayagan.

4.     Sa unang mga titik ng pangalan ng bansa, lungsod, lalawigan, bayan, baryo, daan, at iba pang pook.

5.     Sa lahat ng mahalagang salita, pamagat ng kuwento, nobela, awit, at iba pa.

6.     Sa lahat ng mga tawag ng Diyos gaya ng Bathala, Panginoon, Maykapal, Poon, Lumikha at iba pa.

7.     Sa mga direksyong palatandaan ng pagkakahating politikal o pangheograpiya gaya ng Hilaga, Timog, Silangan, Kanluran, Timog-Silangan, Asya-Luzon, at iba pa.

8.     Sa titulo ng tao, kapag kasama pangalan gaya ng Pangulo, Kinatawan, Gobernador, Doktor, Inhenyero.

9.     Sa mga asignaturang pampaaralan; Filipino, Ingles, Matematika, Biyolohiya, Kasaysayan at iba pa.

10.                        Sa mga buwan at araw; Enero, Pebrero, Marso, Linggo, Martes, at iba pa.

Gamit ng Bilang

Paggamit ng Bilang

Ginagamit ang mga tambilang (figures) sa:

1.     Mga halimbawa ng higit sa dalawang salita; petsa, oras, direksyon, bahagdan, at telepono.

·         Sa ika-20 ng Marso ang alis ng kanyang ina.

·         Nakatira siya sa 146 Leon Guinto St. Malate, Manila.

·         Ganap na ika-8:00 ng gabi ang simula ng palatuntunan.

·         Ang bilang ng aming telepono ay 341-51-25.

·         Ang tubo ng utang niya ay umabot na sa 10% bawat buwan.

2.     Huwag sisimulan ang pangungusap sa tambilang. Titik ang dapat gamitin.

·         Dalawampung panauhin ang inaasahang darating.

·         Isandaang tao ang inaasahang dadalo sa pulong.

3.     Ang bilang ng 1-10 ay isinusulat sa titik kung ginagamit sa pangungusap at ang labing-isa pataas ay tambilang ang ginagamit.

·         Ako ay may alagang pitong ibon.

·         Si Ana ay nagpadala ng 15 sakong bigas.

Gamit ng Gitling

Gamit ng Gitling

            Ginagamit ang gitling (-):

1.      Sa pag-uulit ng salitang-ugat o mahigit sa isang pantig ng salitang-ugat.

           

            Araw-araw                dala-dalawa              isa-isa             sari-sarili

            Apat-apat                  Sali-saliwa                 pulang-pula  balu-baluktot

            Anu-ano                     sinu-sino                    bagung-bago bahay-bahayan

2.      Kung ang unlapi ay nagtatapos sa katinig at ang salitang nilalapian ay nagsisimula sa patinig na kapag hindi ginigitlingan ay nagkakaroon ng ibang kahulugan.

           

            Mag-alis                     nag-isa                       nag-ulat         pang-ako

            Mang-ulo                   pang-alis                    tag-araw         pang-ulan

            Mag-asawa                pag-aaruga                pag-asa                      may-ari

3.      Kapag may katagang nawawala sa pagitan ng dalawang salitang pinagsama.

           

            Pamatay ng insekto             -           pamatay-insekto

            Kahoy sa gubat                    -           kahoy-gubat

            Humigit at kumulong         -           humigit-kumulong

            Lakad at takbo                      -           lakad-takbo

            Bahay na aliwan                   -           bahay-aliwan

            Dalagang tagabukid            -           dalagang-bukid

4.      Kapag may unlapi ang tanging ngalan ng tao, lugar, brand o tatak ng isang bagay o kagamitan, sagisag o simbulo. Ang tanging ngalan ay walang pagbabago sa ispeling.

           

            Maka-Diyos              mag-Ajax                   maka-Rizal

            Maka-Johnson           maka-Pilipino           mag-Sprite

            Taga-Baguio             mag-Corona              taga-Luzon

            Mag-Ford                  taga-Tubod               mag-Pisay

            Sa pag-uulit ng unang pantig ng tanging ngalang may unlapi, ang gitling ay nalilipat sapagitan ng inulit na unang pantig ng tanging ngalan at ng buong tanging ngalan.

           

            Mag-Johnson             magjo-Johnson

            Mag-Corona              magko-Corona

            Mag-Ford                  magfo-Ford

            Mag-Sprite                mag-i-Sprite

            Mag-Zonrox              magzo-Zonrox

5.      Kapag ang panlaping ika- ay iniunlapi sa numero o tambilang.

           

            Ika-3 n.h.                    ika-20 pahina                        ika-9 na buwan

            Ika-10 ng umaga       ika-3 rebisyon           ika-25 na anibersaryo

6.      kapag isinulat nang patitik ang mga yunit ng fraksyon.

           

            Isang-kapat (1/4)     lima’t dalawang-kalima (5 2/5)

            Tatlong-kanim (3/6)           

7.      kapag pinagkakabit o pinagsasama ang apelyido ng babae at ng kanyang asawa.

           

            Gloria Santos-Reyes                        Perlita Orosa-Banzon

            Conchita Ramos-Cruz         Marilou Vicente-Cabili

8.      Kapag hinati ang isang salita sa dulo ng isang linya

           

            Ginagamit ito sa pagsasanay ng wastong pag-bigkas ng salita.

Ang Pantig at Palapantigan

Ang Pantig at Palapantigan

            Bago pa man talakayin ang diptonggo at klaster ay mas maganda kung magkaroon muna ng kabatiran ang mga iskolar tungkol sa palapantigan dahil ito ang paraan upang makilala at maunawaan ang dalawa (2) pang uri ng ponemang segmental.

            Ang pantig ay ang isa o bawat saltik ng dila o walang antalang bugso ng tinig sa pagbigkas ng salita. Halimbawa:

                        a-ko                                        sam-bit                       i-i-wan

                        mang-ya-ya-ri                       it-log                           ma-a-a-ri

            Kayarian ng Pantig.  Ang pagtukoy sa pantig, gayundin sa kayarian nito, ay sa pamamagitan ng paggamit ng simbolong K para sa katinig at P para sa patinig. Narito ang ilang halimbawa ng mga pantig.

            P                      -           u-po                a-so                 i-sa                  a-a-sa 

            KP                   -           ma-li               ba-ro               ku-mot           ba-ba-lik

            PK                   -           is-da               ak-lat              a-liw-iw         am-paw

            KPK                -           han-da            bi-gas             ka-hon            pak-pak        

            KPKK             -           ri-serts            kard                nars                a-part-ment

            KKP                -           pri-to              pro-se-so        dru-ga            kla-se

            PKK                -           eks-perto       eks-tra            ins-truk-tor    ins-tru-men-to

            KKPK             -           plan-tsa          trum-po         trak                 tran-sak-syon

            KKPKK          -           mag-drayb     tsart                klerk              trans-por-ta-syon 

            KKPKKK            -           shorts

            Pagpapantig.             Ang pagpapantig ay paraan ng pagbaha-bahagi ng salita sa mga pantig.

1.      Kapag may magkasunod na dalawa o higit pang patinig sa pusisyong inisyal, midyal at final na salita ito ay hiwalay na mga patinig.

                        Aalis               -           a-a-lis

                        Maaga            -           ma-a-ga

                        Totoo              -           to-to-o

2.      Kapag may dalawang magkaibang katinig na magkasunod sa loob ng isang salita, maging katutubo o hiram man, ang una ay kasama sa patinig na sinusundan, at ang pangalawa ay sa patinig na kasunod.

                        Buksan                       -           buk-san

                        Pinto                           -           pin-to

                        Tuktok                       -           tuk-tok

                        Kapre                         -           kap-re

3.      Kapag may tatlo o higit pang magkakaibang katinig na magkakasunod sa loob ng isang salita, ang unang dalawa ay kasama sa patinig na sinusundan at ang huli ay sa patinig na kasunod.

                        Eksperimento           eks-pe-ri-men-to

4.      Kapag ang una sa tatlong magkakasunod na katinig ay m o n at ang kasunod na dalawa ay alinman sa bl, br, dr, pl, tr, ts, ang unang katinig (m o n) ay sa sinusundang patinig ay kasama at ang huling dalawa ay sa kasunod na patinig.

                        asambleya     -           a-sam-ble-ya

                        alambre          -           a-lam-bre

                        balandra        -           ba-lan-dra

                        simple           -           sim-ple

                        sentro             -           sen-tro

                        kontra             -           kon-tra

                        plantsa           -           plan-tsa

5.      Kapag may apat na magkakasunod na katinig sa loob ng isang salita, ang unang dalawang katinig ay kasama sa patinig na sinusundan at ang huling dalawa ay sa patinig na kasunod.

                        Ekstradisyon             -           eks-tra-di-syon

                        Eksklusibo                -           eks-klu-si-bo

                        Transkripsyon          -           trans-krip-syon

            Pag-uulit ng Pantig.  Ang mga sumusunod ang tuntunin  sa pag-uulit ng pantig.

1.      Kung ang unang tunog ng salitang-ugat o batayang salita ay patinig, ang patinig lamang ang inuulit

                        alis                  -           a-a-lis

                        iwan               -           i-i-wan

                        ambon            -           a-am-bon

                        ekstra             -           e-eks-tra

                        mag-alis         -           mag-a-a-lis

                        mag-akyat     -           mag-a-ak-yat

                        umambon      -           u-ma-am-bon

2.      Kung ang unang pantig ng salitang-ugat ay nagsisimula sa KP (katinig-patinig), ang katinig at ang kasunod na patinig lamang ang inuulit.

                        basa                -           ba-ba-sa         -           mag-ba-ba-sa

                        la-kad             -           la-la-kad        -           ni-la-la-kad

                        takbo              -           ta-tak-bo        -           nag-ta-tak-bo

                        lundag           -           lu-lun-dag     -           mag-lu-lun-dag

                        nars                 -           nag-nars         -           nag-na-nars

3.      Kung ang unang pantig ng salitang-ugat ay may KK (klaster na katinig) na kayarian, dalawang paraan ang maaaring gamitin. Batay ito sa kinagawian ng nagsasalita o varyant ng paggamit ng wika sa komunidad.

a.      Inuulit lamang ang unang katinig at patinig

            plantsa           -           pa-plan-tsa-hin         mag-pa-plan-tsa

            prito               -           pi-pri-tu-hin              mag-pi-pri-to

            kwento           -           ku-kwen-tu-han        mag-ku-kwen-to

b.      Inuulit ang klaster na katinig kasama ang patinig

            plan-tsa          -           pla-plan-tsa-hin                    mag-pla-plan-tsa

            prito               -           pri-pri-tu-hin                        mag-pri-pri-to

            kwento           -           kwe-kwen-tu-han                 mag-kwe-kwen-to